تعریف
براساس بند ١٥ ماده ٢ : بازنشستگی عبارت است از عدم اشتغال بیمه شده به کار به سبب رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون.
شرایط بازنشستگی درقانون تأمین اجتماعی
١- ماده ٧٦ قانون :
مشمولان این قانون در صورت دارا بودن شرایط زیر حق استفاده از مستمری بازنشستگی را خواهند داشت:
– حداقل سابقه پرداخت حق بیمه مقرر را قبل از تاریخ تقاضای بازنشستگی دارا باشند .
– سن مرد به شصت سال تمام و سن زن پنجاه و پنج سال تمام رسیده باشد .
بیمه شدگانی می توانند از مستمری بازنشستگی طبق ماده ٧٦ قانون استفاده نمایند که تا تاریخ تقاضای بازنشستگی حداقل ٢٠ سال تمام حق بیمه به مأخذ کامل را به سازمان پرداخت نموده باشند. (حداقل سابقه لازم در این ماده ١٠ سال بوده که حسب بند ”٣” جزء ”ب” قانون اصلاح تبصره ٢ ماده ٧٦ قانون تأمین اجتماعی مصوب ١٤/٧/٨٠ مجمع تشخیص مصلحت نظام از ١٤ مهر ١٣٨١هر سال ، یکسال اضافه گردید تا به ٢٠ سال تمام رسید.)
مشمولان بخشنامه شماره ١/٢ کارهای سخت و زیان آور :
طبق قانون اصلاح تبصره ٢ الحاقی به ماده ٧٦ قانون تأمین اجتماعی … مصوب ١٤/٧/٨٠ مجمع تشخیص مصلحت نظام، حداقل سابقه پرداخت حق بیمه به صورت پلکانی و به ازای هر سال از تاریخ تصویب یک سال اضافه گردید بنحوی که در یک فرایند ده ساله ، حداقل مزبور به بیست سال ارتقا یافت .
لذا هر زمان که بیمه شده حداقل شرایط مقرر در ماده ٧٦ قانون (١٠ سال سابقه و ٦٠ سال برای مردان و ٥٥ سال سن برای زنان) را احراز نماید، سابقه مقرر در جزء ٣ بند” ب” ماده واحده مذکور در آن زمان، جایگزین ١٠ سال سابقه مذکور در ماده ٧٦ قانون شده و از آن تاریخ به بعد در هر زمانی که بیمه شده سابقه لازم مزبور را کسب نماید می تواند درخواست بازنشستگی نموده و بازنشسته شود .
٢- تبصره یک ماده ٧٦ قانون :
براساس این تبصره بیمه شدگانی که ٣٠ سال تمام کار کرده و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته نموده اند، در صورتی که سن مردان ٥٠ سال و سن زنان ٤٥ سال تمام باشد می توانند تقاضای بازنشستگی نمایند .
٣- اصلاحیه تبصره ٢ ماده ٧٦ قانون :
الف – دارا بودن ٢٠ سال سابقه متوالی اشتغال در کارهای سخت و زیان آور
به موجب قانون اصلاح تبصره ٢ الحاقی ماده ٧٦ قانون اصلاح مواد ٧٢ و ٧٧ و تبصره ماده ٧٦ قانون تأمین اجتماعی مصوب ١٣٥٤ و الحاق دو تبصره به ماده ٧٦ مصوب ١٣٧١ مصوب ١٤/٧/٨٠ مجمع تشخیص مصلحت نظام و همچنین بند “١” ماده ١٣ آیین نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان آور مصوب ٢٦/١٢/٨٥ هیات محترم وزیران، بیمه شدگانی که حداقل ٢٠ سال سابقه پرداخت حق بیمه متوالی در کارهای سخت و زیان‌آور را دارا باشند بدون شرط سنی می توانند درخواست بازنشستگی نمایند .
شایان ذکر است نحوه تشخیص مشاغل سخت و زیان آور، گردشکار و نحوه محاسبات آن در بخشنامه های حوزه از جمله بخشنامه ٤٩ مستمریها شرح داده شده که جهت اطلاع بیشتر ضروری است مفاد آنها مطالعه و ملاک عمل قرار گیرد .
ب – دارا بودن ٢٥ سال سابقه متناوب اشتغال در کارهای سخت و زیان آور
بر اساس قانون و آیین نامه اجرایی صدرالاشاره (موضوع بند الف) بیمه شدگانی که حداقل ٢٥ سال سابقه پرداخت حق بیمه متناوب در کارهای سخت و زیان آور را دارا باشند، بدون شرط سنی می توانند درخواست بازنشستگی نمایند .
ضمناً براساس استفساریه جزء(١) بند(ب) تبصره(٢) ماده(٧٦) قانون تامین اجتماعی: سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور به هر میزان، قبل یا بعد از اشتغال در مشاغل عادی به ازای هر سال سابقه یک و نیم (٥/١) سال محاسبه خواهد شد.
٤- تبصره ٣ ماده ٧٦ قانون :
بیمه شدگانی که دارای ٣٥ سال تمام سابقه پرداخت حق بیمه باشند می توانند بدون در نظر گرفتن شرط سنی مقرر در قانون تقاضای بازنشستگی نمایند .
٥- تبصره ٤ ماده ٧٦ قانون (بازنشستگی زنان کارگر موضوع بخشنامه ٢٣ مستمریها) :
به موجب تبصره ٤ ماده ٧٦ قانون تأمین اجتماعی، زنان کارگر با داشتن حداقل ٢٠ سال سابقه پرداخت حق بیمه و ٤٢ سال تمام سن می توانند از مزایای بازنشستگی بهره مند گردند، به شرط آن که در زمان تقاضای بازنشستگی یا ترک کار مشمول قانون کار قرار داشته باشند.
توضیح : برقراری مستمری بازنشستگی طبق ماده ٧٦ قانون و تبصره های مربوط به آن در اختیار بیمه شده بوده و موکول به درخواست کتبی وی خواهد بود، کارفرما نمی تواند در صورت احراز شرایط مذکور تقاضای بازنشستگی بیمه شده خود را بنماید .
٦- ماده ٧٨ قانون :
طبق ماده ٧٨ قانون تأمین اجتماعی کارفرما منحصراً می‌تواند بازنشستگی بیمه‌شدگانی را که حداقل پنج سال پس از رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون به کار خود ادامه داده اند از سازمان تقاضا نماید. (مردان در ٦٥ سالگی تمام و زنان در ٦٠ سالگی تمام)
٧- ماده ١٣ قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع :
کارفرمایان واحدهای صنعتی می‌توانند پس از اطلاع از شمولیت کارگاه خود، نسبت به معرفی بیمه‌شدگانی که «سن مرد به شصت سال تمام و سن زن به پنجاه و پنج سال تمام رسیده و حداقل سابقه مقرر در ماده ٧٦ و تغییرات بعدی آن را داشته باشد.» اقدام نمایند.
٨ ـ- ماده ١٠ قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع:
کارفرمایان واحدهای صنعتی دارای پروانه بهره برداری از وزارت صنایع و معادن با سایر مراجع قانونی با ارایه مدارک زیر به سازمان تامین اجتماعی می توانند درخواست بازنشستگی هریک از کارکنان با سابقه پرداخت حق بیمه بیش از ٢٥ سال را بنمایند:
١ – قرارداد استخدام (مطابق ضوابط قانون کار) یک نفر کارگر جدید (جایگزین) که نام او در فهرست بیمه کارگاه درج گردیده باشد.
٢ – پرداخت پنجاه در صد (٥٠%) مابه التفاوت کسورات شخصی که تقاضای بازنشستگی او ارائه شده است.
آرای هیات عمومی دیوان ونکات کاربردی درخصوص تامین اجتماعی:
تاخیر کارفرما درپرداخت حق بیمه ی بیکاری یا عدم پرداخت آن رافع مسئولیت و تعهدات سازمان تامین اجتماعی درمقابل بیمه شده نیست. (رای وحدت رویه ی شماره 229 مورخ 83/6/15.هیات عمومی دیوان عدالت اداری)
عدم اقدام کارفرما درخصوص پرداخت حق بیمه ی کارگر، رافع مسئولیت قانونی سازمان تامین اجتماعی درقبال تعهدات قانونی آن سازمان نیست. (رای وحدت رویه ی شماره ی903 مورخ86/8/29.هیات عمومی دیوان عدالت اداری)
طبق رای وحدت رویه ی شماره‌ی 1847 مورخ93/11/13 هیات عمومی دیوان عدالت اداری اراده‌ای خرید تجهیزات و اقلام مصرفی که بدون وجود کارگرانجام می‌گیرد از شمول پرداخت حق بیمه خارج است.